W trakcie pierwszego roku życia następuje bardzo dynamiczny rozwój zarówno dużej jak i małej motoryki w tym także chwytu. Duża motoryka idzie w parze z rozwojem chwytu o czym świadczą prawa rozwojowe. Aby dziecko mogło posiąść prawidłowe chwyty, manipulowanie i umiejętności grafomotoryczne musi przejść i opanować poszczególne etapy rozwoju chwytnego – od odruchowego chwytania (do 3 miesiąca życia) do chwytania dowolnego. Proces choć automatyczny jest dość skomplikowany a jego doskonalenie może przebiegać różnie u każdego dziecka i zależy od dojrzałości układu nerwowego, kontroli posturalnej, planowania motorycznego, koordynacji wzrokowo – ruchowej, integracji sensomotorycznej.
Na czynność chwytania składają się następujące umiejętności: sięganie, łapanie, trzymanie oraz świadome opuszczanie przedmiotu.
Poniżej zostały opisana klasyfikacja rozwoju chwytu:
ODRUCH CHWYTNY
Pojawia się do 4 miesiąca życia zaś cechami charakterystycznymi są:
– Odruchowe zgięcie palców i chwyt przedmiotu włożonego do otwartej dłoni dziecka
– Brak zaangażowania kciuka w trakcie trzymania
– Chwyt nieintencjonalny
– Przy próbie chwytu ciągnięcie przedmiotu w kierunku ciała, przedmiot jest raczej przypierany niż trzymany
W trakcie pierwszych dwóch miesięcy życia dziecka w odpowiedzi na trakcję (czyli rozciągnięcie zginaczy i/lub przywodzicieli stawu barkowego) następuje zgięcie palców, nadgarstka, łokcia i ramienia natomiast w 3-4 miesiącu – w odpowiedzi na trakcie zanika reakcja zgięciowa w brak reakcji zgięciowej, co ułatwia rozwój chwytania intencjonalnego.
CHWYT ŁOKCIOWO – DŁONIOWY
Pojawia się około 4 – 5 miesiąca życia a cechami charakterystycznymi są:
– Przedramię w pronacji (odwrócenie kończyny do wewnątrz w stosunku do jej osi), ustabilizowane w trakcie trzymania, bo spoczywa na powierzchni
– Chwyt przedmiotu palcami od strony łokciowej
– Zgięcie palców, ściśle przyleganie trzymanego przedmiotu do nasady dłoni, nie ma możliwości poruszania przedmiotem w dłoni
– Dziecko może podnieść przedmiot i przenieść go do linii środkowej ciała
– Palce dłoni mogą być częściowo wyprostowane w trakcie chwytania, ale przedmiot jest trzymany bez dysocjacji palców
– Przedmiot trzymany niezdarnie
– Kciuk wyprostowany, niezaangażowany w trzymanie
Dziecko czteromiesięczne często „drapie” powierzchnię poprzez zginanie i prostowanie palców, co pozwala mu na dostarczanie nowych bodźców dotykowych i proprioceptywnych (zmysł orientacji ułożenia części własnego ciała), które przyczyniają się do rozwijania chwytu.
CHWYT DŁONIOWY PIERWOTNY
Pojawia się około 5 – 6 miesiąca życia
Cechami tego chwytu są:
– Chwyt przedmiotu środkiem dłoni, zgięcie wszystkich palców
– Kciuk przywiedziony, nie bierze udziału w trzymaniu
– Przedramię w pronacji (odwrócenie kończyny do wewnątrz w stosunku do jej osi), w miarę rozwoju zwiększa się supinacja (odwrócenie kończyny na wewnątrz w stosunku do jej osi)
– Gdy przedramię jest w pronacji, stepuje czuciowa eksploracja przedmiotu, ponieważ przedmiot ten nie jest widoczny dla dziecka
W trakcie rozwoju tego chwytu promieniowa strona dłoni (część dłoni od strony kciuka) staje się tą dominującą a to przyczynia się do skutecznego chwytania i wzrokowego poznawania zabawki.
CHWYT DŁONIOWO – PROMIENIOWY
Pojawia się około 6 – 7 miesiąca życia
Cechami charakterystycznymi tego chwytu są
– Chwyt promieniową stroną dłoni, przedmiot jest ciągle przyciskany do dłoni
– Supinacja (odwrócenie kończyny na wewnątrz w stosunku do jej osi) przedramienia, wzrokowa eksploracja przedmiotu, przełożenie z ręki do reki, włożenie do buzi, uderzanie przedmiotem
– Zgięte palce: wskazujący i środkowy wraz z kciukiem trzymają przedmiot, palce od strony łokciowej (palec mały, serdeczny) są zgięte, pozwalając na stabilizacje chwytu.
Opanowanie tego chwytu jest początkiem rozwoju opozycji kciuka, który naciska na trzymany przedmiot. Chwyt ten również wprowadza do podziału funkcji ręki na stabilizacyjną oraz manipulacyjną.
CHWYT GRABIĄCY
Pojawia się około 7 – 8 miesiąca życia.
Cechami tego chwytu są
– Chwyt promieniową stroną dłoni, brak możliwości manipulowania przedmiotem w dłoni
– Charakterystyczny ruch zgarniania przedmiotu
– Stawy międzypaliczkowe w zgięciu
– Ramię, dłoń i palce poruszają się razem w celu zagrabienia przedmiotu
– Częste wykorzystanie stabilizacji o podłoże w celu chwycenia
Ten rodzaj chwytu przyczynia się do rozwijania percepcji czuciowej.